Overal ter wereld, in iedere periode en in elk genre wordt muziek als spreekbuis gebruikt om wantoestanden aan te klagen. De komende weken snuister ik voor de reeks “Rebel Music” in m’n platenkast naar songs die een kleine of grot rol hebben gespeeld in de geschiedenis, of misschien beter een grotere rol hadden gespeeld… en ga ik op zoek naar het verhaal achter de song.Deze week gaat de kop eraf met Peter Gabriel’s eerbetoon aan anti-apartheidsactivist Steve Biko.
In 1980 brengt Peter Gabriel z’n derde titelloze solo-album uit sinds hij in 1975 de deur van de symfonische Rock-band Genesis achter zich dicht trok. De plaat krijgt de bijnaam Melt, naar de hoes van Storm Thorgerson, die ook het brein was achter verschillende iconische Pink Floyd-hoezen, waarop een gesmolten polaroid foto staat. De plaat wordt aanvankelijk niet goed ontvangen en in de VS wil Gabriëls platenfirma, Atlantic Records, ze zelfs niet uitbrengen waardoor de schijf via een ander label moest worden uitgebracht. Atlantic baas Ahmet Ertegun zou over het nummer Biko hebben gezegd: “What do people in America care about this guy in South Africa?”.In Engeland werd het album wel goed ontvangen en stond het 18 weken in de albumlijst waarvan twee weken op de eerste plaats. Ook in de lage landen werd het album geen bestseller.
In de zomer van 1980 wordt Biko als derde single van het album op het grote publiek gelost. De opbrengst van de single gaat integraal naar de Zuid-Afrikaanse anti-apartheidsbeweging Swartbewussynsbeweging, in het Engels de Black Consciousness Movement (BCM), waarvan Steve Biko tot aan z’n dood in ’77 een belangrijke vertegenwoordiger was. Ook deze single was geen gigantisch succes maar toch vonden 50.000 Britse Ponden dankzij deze single de weg naar de BCM. Het nummer werd onder meer door Simple Minds gecoverd.
Ook al zien we in 2021 nog steeds veel onrecht en is de strijd tegen racisme nog lang niet gestreden, toch is het moeilijk te vatten dat racisme tot 1990 als basis van een politiek systeem diende in één van de grootste landen in Afrika. Met de invoering van Apartheid in 1948 wou de witte elite in Zuid-Afrika ervoor zorgen dat de macht bij hen bleef. Alle inwoners van het land werden opgedeeld in 3 categorieën: Blank, zwart en gekleurd.Het systeem kwam er niet zomaar. Het was het gevolg van een lange voorgeschiedenis waarbij kolonialen steeds meer rechten van de oorspronkelijke bewoners afnamen. Tijdens de apartheid waren alle aspecten van het maatschappelijk leven opgedeeld volgens raciale afkomst. Aan de randen van de steden werden voor zwarten of gekleurden townships gecreëerd die konden uitbreiden zonder in de richting van de stad te komen, die voor de witte bevolking was voorbehouden. Het onderwijs voor de zwarte bevolking was gericht op ondergeschikt werk. De beste jobs waren voorbehouden voor witte mensen. Seksuele relaties en huwen met iemand van een ander ras waren verboden.
Uiteraard bleven velen zich verzetten tegen dit onrechtvaardig systeem. De repressie was echter onverbiddelijk hard. Op 21 maart 1960 schoot de politie met scherp op een vreedzaam protest en doodde daarbij 69 mensen. De overheid reageerde hierop met het uitroepen van de noodtoestand en een wet waardoor alle betrokken politie-agenten onschendbaar waren met betrekking tot het bloedbad. Onder meer het Afrikaans Nationaal Congres (ANC) van Nelson Mandela werd bij wet verboden en zo’n 2.000 mensen werden opgesloten. Duizenden anderen ontvluchtten Zuid-Afrika. Wat overbleef van het ANC beslistte dat geweld voortaan een legitiem strijdmiddel tegen het regime zou zijn.
Ook aan de kant van de regering werd de strijd opgevoerd. De politie mocht sinds 1963 arrestanten tot 90 dagen opsluiten en twee jaar later werd beslist dat berichtgeving over de activiteiten van de politie niet langer toegelaten was en nog eens 2 jaar later werd de terrorismewet goedgekeurd. Iedere vorm van oppositie werd voortaan als terrorisme bestempeld. De repressie werd nogmaals opgevoerd en de geheime politie verspreidde foto’s van zo’n 7.000 mensen die verdacht werden van subversieve activiteit.
Het is in dit klimaat van racisme dat Steve Biko voor de 4e maal in 3 jaar tijd wordt gearresteerd op 21 augustus 1977. Hij word opgesloten in Port Elizabeth, een stad aan de Zuidkust. De 30-jarige man wordt verschillende malen voor verhoor overgebracht naar het hoofdkantoor van de politie. “September ’77, Port Elizabeth, weather fine, it was business as usual in police room 619” klinkt het in de eerste regels van het nummer.Op 7 september, 17 dagen na z’n arrestatie, stellen dokters in Port Elizabeth vast dat de man hoofdwonden heeft. Dat hij tekenen van neurologische complicaties vertoont wordt genegeerd. Nog eens 5 dagen later verliest Biko het bewustzijn waarna dokters toch beslissen hem te laten opnemen in een ziekenhuis. De man wordt naakt in de achterbak van een Land Rover gegooid en naar Pretoria gebracht… 1200 kilometer verder. Enkele uren na deze rit van 12 uur sterft Stephen Bantu “Steve” Biko moederziel alleen op de vloer van een cel in de Zuid-Afrikaanse hoofdstad.
De minister van Justitie, Jimmy Kruger, verklaart dat Biko overleden is aan de gevolgen van een hongerstaking en dat de zwarte man’s dood hem “koud laat”. Later wordt dit statement onder druk van journalisten die het verslag van de onderzoekende patoloog in de krant citeren, aangepast. Biko was inderdaad gestorven aan hersenletsel maar het was niet duidelijk in welke omstandigheden dit was toegebracht… Communicatie die mij anno 2018 trouwens doet denken aan de bedenkelijke verklaringen van het parket nadat de Koerdische peuter Mawda Shawri op een snelweg nabij Bergen werd doodgeschoten door de politie toen ze samen met haar ouders onderweg was naar een beter leven…
Wereldwijd wordt geprotesteerd. De dood van Steve Biko was immers niet het eerste geval van dodelijk politiegeweld. Sinds maart 1976 waren reeds 18 ongelukkigen hem voorgegaan. Niet enkel de dood van zwarte martelaren zorgde gelukkig voor verontwaardiging en woede… het apartheidssysteem werd al in 1960 door de internationale gemeenschap veroordeeld.
“You can blow out a candle, but you can’t blow out a fire. Once the fire begins to catch the wind will blow it higher”.
Onder impuls van de Verenigde Naties werd toen al een internationale boycot van Zuid-Afrikaanse producten ingesteld. Zuid-Afrika mocht in 1960, met enkel witte Zuid-Afrikanen, wel nog deelnemen aan de Olympische spelen… 4 jaar later waren ze niet meer welkom. Ook de FIFA had de Zuid-Afrikaanse voetbalfederatie toen al geschorst.
En ook op cultureel vlak stond de Apartheid in Zuid-Afrika hoog op de agenda. Naast Peter Gabriël schreven verschillende artiesten songs over Biko (Simple Minds, A Tribe Called Quest) maar ook over Nelson Mandela, voorzitter van het ANC die van 1963 tot 1990 vastzat in een gevangenis op Robbeneiland en daarna in 1994 de eerste zwarte Zuid-Afrikaanse president werd (Free Nelson Mandela van the Special aka).
Vooral in de UK werd de strijd tegen apartheid hard gevoerd. Veel Zuid-Afrikaanse bannelingen waren immers naar Brittanië gevlucht. Eén van de culturele hoogtepunten was het concert die werd opgezet ter ere van de zeventigste verjaardag van Mandela in ’88 in Wembley stadion.Dit concert werd live uitgezonden in 67 landen met een geschat aantal kijkers van 600 miljoen! Een groot blik internationale artiesten werd ervoor opengetrokken: Sting, Joe Cocker, Tracy Chapman, Phil Collins, Wet Wet Wet, Paul Young, Bryan Adams, Afrikanen Salif Keita en Youssou N’Dour, Simple Minds, Whitney Housten, Dire Straits,… en nog zovele anderen. Hieronder de versie van het nummer Biko van tijdens dat legendarisch optreden. Een één uur en 50 minuten durend verslag dat de BBC hierover maakte vind je hier.
Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.